Het niet meer vergoeden van KID-behandelingen voor single en lesbische vrouwen is in strijd met staand beleid en zet ons 20 jaar terug in de tijd.
Niemand droomt ervan om via Kunstmatige inseminatie met donorsperma (KID) een kind te krijgen. Vrouwen met een onvruchtbare partner niet, vrouwen in een lesbische relatie niet en alleenstaande vrouwen niet. Toch willen het Zorginstituut en Minister Bruins (Medische Zorg, VVD) KID behandelingen voor die laatste twee groepen niet meer vergoeden vanuit de basisverzekering. Hiermee wordt staand beleid onderuit gehaald, en zijn we terug bij af.
Twintig jaar geleden oordeelde de Commissie Gelijke Behandeling dat het uitsluiten van alleenstaande vrouwen en lesbische stellen van KID- of IVF-behandelingen op grond van hun seksuele geaardheid of burgerlijke staat niet mag. Er werd wel ruimte gegeven om indirect onderscheid te maken op grond van hun woon- en leefomstandigheden: behandelaars die het onwenselijk vonden dat een kind zonder vader op zou groeien, mochten alleenstaande vrouwen weigeren [1].
geen verschil medische of sociale indicatie
Toenmalig Minister van Volksgezondheid, mevrouw Borst, nam in een brief aan de Tweede Kamer stelling tegen deze uitspraak: er mag geen verschil gemaakt worden tussen KID-behandelingen op medische of sociale indicatie [2]. In 2011 bevestigde Bruins’partijgenoot Minister Schippers dit standpunt in een brief aan IVF-klinieken: ‘… voor een KI-behandeling kan het ontbreken van een mannelijke partner al voldoende indicatie zijn […] Dit standpunt verwoordt nog steeds het huidige beleid’ [3].
De vergoeding van KID aan alleenstaande en lesbische vrouwen is dan ook al vele jaren de gangbare praktijk. Waarbij het belangrijk is op te merken dat die vergoeding alleen de behandeling zelf betreft. Alle kosten die te maken hebben met donorzaad (of dat nou komt van een zelf meegenomen donor, of afgenomen wordt van een Nederlandse of buitenlandse spermabank) komen voor eigen rekening.
wat is een medische indicatie?
Minister Bruins stelt deze week als antwoord op kamervragen dat het ontbreken van een mannelijke partner (in geval van alleengaande en lesbische vrouwen) geen medische indicatie is, en dat kunstmatige inseminatie met donorzaad daarom ook niet vergoed zou moeten worden vanuit de basisverzekering.
Maar was het beleid niet dat medische en sociale indicatie naast elkaar bestaan en gelijkwaardig zijn? Het onderscheid is ook niet zo scherp te maken: aan een vrouw van wie de mannelijke partner onvruchtbaar is, mankeert ook helemaal niets. Krijgt zij haar fertiliteitsbehandeling nu ook niet meer vergoed? Daarover hoor ik de Minister niet. Als een ‘medische indicatie’ kan bestaan uit het feit dat een partner geen vruchtbaar zaad heeft, geldt dat net zo goed voor een vrouw met een vrouwelijke partner. En wat is dan het verschil met de vrouw die niet over vruchtbaar zaad beschikt omdat er geen partner is?
Of wat te denken van leeftijd: leeftijd is de grootste voorspellende factor van afnemende vruchtbaarheid. Een substantiële groep vrouwen is vanwege hun leeftijd aangewezen op een vruchtbaarheidsbehandeling. Is dat te kwalificeren als een ‘medische indicatie’? Ouder worden doen we tenslotte allemaal, daar is niets medisch aan.
ongewenste kinderloos heid doet pijn. bij iedereen
Een kinderwens is een heel natuurlijk verlangen, ook als je alleen bent, ook als je een partner hebt van hetzelfde geslacht. En gelukkig wonen (of moet ik zeggen: ‘woonden’?) we in een land waar er ruimte is voor de kinderwens van alleenstaande of lesbische vrouwen. En waar we niet alleen oog hebben voor de verlangens van vrouwen maar ook voor de belangen van kinderen, een land waar anoniem zaaddonorschap (gelukkig!) niet meer bestaat.
Alleenstaande vrouwen zijn er steeds meer, en dat ligt zeker niet alleen aan die vrouwen! Want reken maar dat zij toch het liefst een lief vonden om sámen kinderen mee te krijgen. Wekelijks zie ik in mijn praktijk het verdriet en de onmacht van vrouwen dat het leven niet loopt zoals zij gedacht, verwacht en gehoopt hadden. De stap naar solomoederschap wordt echt niet zomaar gezet, dat is een proces van jaren. En wat is het dan een groot goed dat zij terecht kunnen (of moet ik zeggen: ‘konden’?) bij fertiliteitsklinieken in ons land.
Geconfronteerd worden met onvruchtbaarheid is heftig, verdrietig en pijnlijk. Daar kun je onder lijden. En dan doet het er niet toe of de oorzaak is dat je partner geen (vruchtbaar) zaad heeft, of dat die partner er überhaupt niet is. Dit psychisch lijden discrimineert niet, maakt geen onderscheid naar leefsituatie of seksuele voorkeur en dat zouden de Minister en het Zorginstituut ook niet moeten doen. Het kan toch niet zo zijn dat we nu letterlijk twintig jaar terug zijn in de tijd, en weer naar het College voor de Rechten van de mens (de opvolger van de Commissie Gelijke Behandeling) moeten om de discriminerende stellingname van de Minister en het Zorginstituut van tafel te krijgen?
En misschien moeten we tot die tijd de ‘medische indicatie’ maar uit het psychisch lijden halen.
© Barbara Lammerts van Bueren, 1 maart 2019
Update d.d. 4 maart 2019:
Hoera! Mijn boodschap lijkt de Tweede Kamer bereikt te hebben:
"Hoe verhoudt dit zich tot de wet gelijke behandeling?", wil Bergkamp weten. "De commissie gelijke behandeling heeft hier eerder uitspraak over gedaan, beleid dat in 2011 nog eens door het ministerie is bevestigd." Ze vraagt zich af waarom zorgverzekeraars en zorginstituut een andere lijn inzetten zonder politiek besluit of wijziging van het beleid. - Lees meer op de NOS-site
Update d.d. 13 maart 2019:
Goed nieuws! De minister heeft afspraken gemaakt met zorgverzekeraars dat KID behandelingen voor alleenstaande en lesbische vrouwen (in de woorden van de minister 'waar een medische indicatie ontbreekt') dit jaar vergoed blijven worden.
De eventuele financiering van KID behandeligen ná 2019 komt op een later moment op de agenda.
Kortom: voor nu opluchting. Voor de verdere toekomst blijven we zeer alert!
Bronnen:
1. Commissie Gelijke Behandeling, Onderzoek uit eigen beweging: geen onderscheid naar burgerlijke staat door de dertien IVF-instellingen ten aanzien van ongehuwde man/vrouw paren; direct onderscheid naar homoseksuele gerichtheid door drie instellingen door lesbische paren uit te sluiten, februari 2000
2. ‘Dat aan het fertiliteitsprobleem verschillende oorzaken ten grondslag kunnen liggen, kan niet worden ontkend. Voor de beoordeling van gelijkheid van gevallen van verzoeken om KID-behandelingen moet gekeken worden of een verzoeker zonder een dergelijke behandeling niet in staat is om een kind te krijgen zonder daarbij gebruik te maken van seksuele contacten buiten een eventuele duurzame relatie’ (brief van Minister Borst aan de Tweede Kamer, geciteerd in Kraus, S., ‘Wetgeving. Gelijke behandeling door instituten voor KI-behandeling, brief van de Minister van VWS’, in: Nemesis, nr. 1, 2002)
3. ‘…voor een IVF-behandeling [is] een medische indicatie vereist, maar voor een KI-behandeling kan het ontbreken van een mannelijke partner al een voldoende indicatie zijn. Dit standpunt is geformuleerd door de toenmalige Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Kamerstukken II, 2001/2002, 23 307, nr. 26). Dit standpunt verwoordt nog steeds het huidige beleid’ (in: brief van de Directeur-Generaal Volksgezondheid drs. P.H.A.M. Huijts, namens de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, aan besturen van IVF-klinieken, d.d. 19 januari 2011)